Corona Series Part 13 : कोरोना आणि रोगप्रतिकार शक्ति

Corona Series Part 13

      नमस्कार मी अजिंक्य पत्रावळे सध्या कोरोना विषाणू चा प्रादुरर्भाव लक्षात घेऊन social media च्या माध्यमातून जनजागृती करण्याचा प्रयत्न करत आहे.

 गेले 2 दिवस एप्रिल फूल आणि आणि लोकांमधील संभ्रम अवस्था लक्षात घेऊन social मीडिया वर कोरोना संदर्भात कोणतीही पोस्ट करण्याचं टाळल, आज पासून पुन्हा आपण पुन्हा जास्तीत जास्त शास्त्रीय माहिती सोप्या भाषेत समजून घ्यायचा प्रयोग करू.

 कोरोना आणि रोगप्रतिकार शक्ति

      एक दोन दिवसापूर्वी आपण काही औषधांवर चर्चा केली. औषधाबरोबर व्यक्तिचा अंगी असलेल्या नैसर्गिक ताकतीचा उल्लेख केला (Will Power) म्हणजेच, उमेद ह्या जगण्याचा उमेदीमुळे आपल्या शरीरात विविध रसारयनाचे स्त्राव होत असतात आणि आपली रोगप्रतिकारत्क शक्ति सुद्धा उत्कृष्ट पद्धतीने काम करायल लागते. आज आपण रोगप्रतीकरक शक्ति बाबतीती थोडक्यात जाणून घेऊ. ह्या कोरोन सारखा विषाणू बरोबर दोन हात करताना काय होऊ शकत हे पाहू.

      त्यासाठी सर्वप्रथम आपली रोगप्रतीकरक शक्ति कशी काम करते ते नीट समजून घेऊ. आपले शरीरता रक्ता मध्ये लाल आणि पांढर्‍या पेशी असतात ह्या पांढर्‍या पेशीना आपणा सैनिक पेशी देखील म्हणतो. जस सीमेवरील जवान आपल्या देशाच्या सिमेच संरक्षण करत असतो त्यच प्रमाणे ह्या सैनिक पेशी कार्यरत असतात. एव्हडा चोख बंदोबस्त असताना सुद्धा काही दहशदवादी हल्ले होतात त्याच प्रमाणे आपल्या शरीरात देखील करोना सारखे दहशदवादी विषाणू (Antigen) प्रवेश करतात. जेव्हा ह्या विषाणूची चाहूल आपल्या शरीराला लागते तेव्हा आपल्या सैनिक पेशी (Antigen Presenting cells) ह्या करोना सारख्या दहशदवादी विषाणूला पकडतता आणि त्याचे ब्रेकडाउन करायला सुरवात करतता आणि त्या नंतर आपल्या शरीरातील कमांडर (B-Lymphocyte cell) यांचा समोर ह्या Antigen ला प्रस्तुत करतता हा कमांडर पुढे त्यांचा आभास करतो आणि त्यांना decode करायला सुरवात करून त्याच्या विरोधात शस्त्रे (anti-bodies) तयार करण्यास सुरवात करतो. ह्या anti-bodies पुढे जाऊन Antigen वर हल्ला चढवतो आणि त्यांना मारून टाकतात. अश्या प्रकारे शरीरात बाहेरून आलेले नको असलेलेल दहशदवादी विषाणूचा खात्मा करतता आणि आपल्या शरीराला लागण होण्यापासून वाचवतात. पण बर्‍याच वेळेला हा विषाणू अधिक ताकतवर आणि विकसित असतो त्यामुळे आपली रोगप्रतिकार शक्ति (सैनिक पेशी) त्याचा हल्ला परतवून लावू शकत नाहीत आणि आपण आजारी पडतो तेव्हा आपण बाहेरून औषधरूपी मदत घेतो अश्याप्रकारे आपला शरीर हे कोणत्याही विषाणू, बॅक्टीरिया पासून आपल संरक्षण करन्याचा प्रयत्न करत असतं.

      करोना ह्या विषाणू बरोबर असणार्‍या युद्धा मध्ये आपल शरीर का आजारी पडत आहे समजून घेऊया मुळात करोना हा काय नवीन विषाणू जरी नसला तरी तो एक नव्याने विकसित (Modified) झालेला विषाणू आहे. त्यामुळे जेव्हा हा आपल्या शरीरात असतो तेव्हा तो कसं काम करतोय हे अजूनही आपल्या समजला नाही. पण करोना कुटुंबातील इतर जसे की SARRS, MERS विषाणू बद्दल आपल्याकडे माहिती आहे त्याचा आधारावर आपण त्याचशी दोन हात करण्याचं प्रयत्न करत आहोत. काल सांगितल्या प्रमाणे (Corona Series Part 3 & 12) काही औषधे आपण वापरत आहोत आणि आपला शरीर करोना मुक्त करत आहोत.

पुन्हा असा प्रश्न मनाला हुरहूर लावतो की समजा एकदा लागण होऊन बरे झाल्यावर  पुन्हा आपल्याला ह्या करोनाची लागण होऊ शकती का!

एकदा एखाद्या विषाणू ची लागणा झाली की आपला शरीर त्याच्या विरोधात anti-bodies तयार करत आणि पुन्हा जरी लागण झाली तरी त्या विषाणू ची ओळख पटवून आपल्या मेंदूला त्या पद्धतीने सूचना देत.

 जपान मध्ये करोनाच्या संदर्भात एक महिलेमध्ये पुन्हा करोनाची लागण झाल्याची केस समोर आली. बरेचसे शास्त्रज्ञ ह्या केस वर अभ्यास करत आहेत त्यातून अस लक्षात आल की SARS सारखा ह्या SARS-COV-2 (करोना) मध्ये Relaps होतोय हा विषाणू Reinfection करत नाही. MERS मात्र  Reinfection करतो म्हणजे नेमका काय होत पाहूया.

Relaps = Infection present inside the body

Reinfection = Infection from outside of body as like 1st time done

म्हणजे कोरोना सारखा विषाणू आपल्या शरीराला पुन्हा पुन्हा infected करू शकतो का?  करू शकतो काही  विशिष्ट कंडिशन मधेच तर त्या कोणत्या कंडिशन आहेत ते बघूया.

 1] In case of Relaps:

      जेव्हा एखाद्या विषाणू ची लागण होते तेव्हा कितपत लागण झाली आहे त्याला आपण म्हणतो virus lode. हा वायरस लोड चे प्रमाण लक्षात घेऊन डॉक्टर आपणास औषधाचा डोस देतात. पण काही वेळेस दिलेले औषध हे पर्याप्त मात्र मध्ये नसतं. (त्याची बरीच कारणे आहेत e.g ADME properties etc) तेव्हा हा विषाणू शरीरात सुप्त पद्धतींनी शिल्ल्क राहू शकतो. अश्या वेळी रूग्णाला बरे वाटत असते कारण विषाणू ची संख्या लागण करून त्याची लक्षणे दाखवण्या इतपत नसते त्याला आपण Dormant stage म्हणतो (विषाणू हा दबा धरून बसतो). जेव्हा त्या विषाणूला योग्य वातावरण मिळते तेव्हा तो पुन्हा reactivate होतो.  ह्या सगळ्याला आपण relaps म्हणतो. कोरोनच exact mechanism माहीत नसल्यामुळे ह्या आजारात relaps सारख्या काही केस आढळून आल्या. जरी आपण बरे झाला तरी किवा isolation, quarantine period संपला तरी तितकीच काळजी घेणं आवशक आहे.

 2] Mutation : 

      i.e Sudden Change जस की HIV, Influanza मध्ये विषाणू मध्ये सतत बादलाव होत असतो आणि त्यामुळे दिलेली औषधे आणि आपली रोगप्रतीकरक शक्ति यांना समजून येत नाही कश्या पद्धतीने सामना करावा. (अभ्यास करावा इतिहासचा आणि पेपर आला भूगोलाचा). काही रुग्ण मध्ये अश्या पद्धतीचा mutation होऊ शकत.

3 ] Immunity Compromise :

      काही लोकांना वेग वेगळे आजार पूर्वी पासून असतात त्या वेळी काही आजारण मध्ये Immune Suppression Drugs (ISD) चा वापर केला गेला असतो किवा चालू असतो. काही वेळेस आपल्या सैनिक पेशी ची दिशाभूल केली जातो आणि त्या मुळे ह्या पेशी आपल्याच पेशी मारून टाकतात आणि त्यामुळे आपली रोगप्रतीकारक शक्ति काही औषधे देऊन कमी करावी लागते. सर्वसाधारणपणे वार्धक्य, मधुमेह मध्ये किवा जुनाट आजार जसे की यकृत, पोटविकार, UTI infection, अजून एक मोठा कारण म्हणजे Malnutrition इत्यादि मध्ये आपली रोगप्रतीकरक शक्ति Compromise झालेली असते. अश्या वेळी जर कोरोना सारख्या विषाणू ची लागण झाली तर मात्र आपण ह्या विषणूचा सामना करू शकत नाही. आणि आपल्याला कोरोंनाची लागण होते.

 4] sampling Error :

      सुरवातील जेव्हा आपण तपासणी करतो तेव्हा काही वेळेला ह्या विषाणूची संख्या एक ठराविक प्रमाणापेक्षा कमी असते किवा अन्य काही कारणाने दिसून येत नाही आणि आपली टेस्ट negative येते पण कालांतराने पुन्हा टेस्ट केली असतं टेस्ट मात्र positive दिसते. आणि त्याचमुळे करोना सारख्या

विषाणू साठी आपण 3 ते 4 वेळा टेस्ट करतो.

      तर मित्रानो आपण आपली रोगप्रतिकार शक्ति काय 4, 8 दिवसात वाढवू नाही शकत त्यामुळे कोरोंना पासून बचाव करण्यासाठी आपण त्याचा मार्गाला न जाण हेच उत्तम त्या साठी तुम्ही लॉक डाउन च्या काळात जास्तीत जास्त घरी बसा आणि योग्य पद्धतीचा वापर करा (हात धुणे, मास्क  वापरणे, sanitizer वापरणे आदी). उद्या आपण Plasma Transmission Therapy बद्दल माहिती घेऊ.

प्रा डॉ अजिंक्य अजित पत्रावळे

रसायनशास्त्र विभाग

विवेकानंद कॉलेज कोल्हापूर